Στα βορινά της μεγάλης πόλης των Αθηνών απάνω στο μεσοστρατί για τη Κηφισιά και την Πεντέλη, βρίσκεται η μικρή πολιτεία του Χαλανδρίου.

Ένας τόπος χαρωπός, πιο πέρα μερικά σπίτια που τα κεραμίδια τους ακόμη ξεχωρίζουν ανάμεσα από πεύκα. Στο βάθος, γαλοζόμαυρα, τ’ άσπρα τραύματα των λατομείων στους κόλπους της, η Πεντέλη, κ’ απάνω απ’ όλα ένας ουρανός γαλάζιος, φωτεινός και απέραντος, είναι το τοπίο που βλέπουν τα μάτια σου καθώς ανεβαίνεις από το κέντρο της Αθήνας.

Είναι ένα τοπίο λιτό, σχεδόν ταπεινό. Είναι ένα τοπίο του τόπου μας. Έχει κάτι που κανένα άλλο μέρος, δεν μπόρεσε να μου δώσει. Σ’ αυτό αισθάνομαι εμπιστοσύνη, υπάρχει μεταξύ μας μια συγγένεια μυστηριώδης και περισσότερο ακόμη κι από την μορφή του, ό,τι μου αρέσει είναι η ψυχή του. Είναι μια ψυχή γαλήνια. Κι αυτό δεν υπάρχει πουθενά αλλού.

Το τοπίο αυτό δεν έχει παρά μερικές γραμμές, παρά μερικά χρώματα, μα όλα είναι τόσο ανάγλυφα τόσο ουσιώδη. Είναι ένα τοπίο που απορροφάει τη ζωή. Την αφομοιώνει και την αποδίδει σε γαλήνια ομορφιά.

Όλος ο κάμπος έξω από την Αθήνα κι ως τις υπώρειες της Πεντέλης απλώνεται ειρηνικός μέσα σε μια χρυσή άχνα φωτός. Σε αυτόν τον κάμπο βρίσκεται το Χαλάνδρι.

Πριν από δυόμισι κιόλας χιλιάδες χρόνια περνούσαν από μπρος του τα κομμάτια του μάρμαρου για τον Παρθενώνα που κατέβαιναν από την Πεντέλη.

Όλο το λεκανοπέδιο της Αττικής είναι ακόμη μοναδικό στην φυσική του κατάσταση, χαρακτηρίζεται από ήπιο κλίμα, ευχάριστους ανέμους, ανοιχτό ορίζοντα, τον περίφημο διαυγέστατο Αττικό ουρανό και τις δαντελωτές ακρογιαλιές του.

Το Χαλάνδρι και τα γύρω του προάστια:

1 - Παλιό Ψυχικό

2 - Νέο Ψυχικό

3 - Χολαργός

4 - Αγία Παρασκευή

5 - Γέρακας

6 - Βριλήσσια

7 - Μαρούσι

8 - Φιλοθέη

Το κλίμα της Αττικής είναι υπέροχο γιατί είναι ιδιαίτερα ξηρό. Τέτοιο ευχάριστο είναι και του Χαλανδρίου.

Το Χαλάνδρι το χαίρεσαι με τα μάτια σου, με τα πνευμόνια σου και με το δέρμα όλου σου του κορμιού και το σπουδαιότερο απ’ όλα, με την καρδιά σου που φτερουγίζει και πετά.

Στην αρχαιότητα και στα Αττικά του Παυσανία μαθαίνουμε πως η περιοχή του Χαλανδρίου της Αγίας Παρασκευής και της Παιανίας αποτελούσε τον μεγάλο δήμο της Φλύας.

Το Χαλάνδρι το διασχίζει ο Βριλησσός (Ρεματιά) ποταμός, Έρχεται από την Πεντέλη, περνάει τον Προσφυγικό Συνοικισμό και διεκπεραιώνεται πλέον σκεπαστός προς την Φιλοθέη στο ύψος του Θεραπευτήριου Υγεία.

Ένα άλλο ρέμα ερχόταν ανάμεσα στην Αγία Παρασκευή, Χαλάνδρι και Κάτω Χαλάνδρι, ξεκινούσε από την ανατολική Πεντέλη, που παλιά διατηρούσε τ’ όνομα Αττικός Κηφισός και κατευθυνόταν προς την Φιλοθέη. Σήμερα το ρέμα αυτό στην οδό Σαρανταπόρου είναι οικοδομημένο και μόνο εκεί που διασχίζει το πάρκο της στο ύψος του θερινού κινηματογράφου «Φιλοθέη» παραμένει ακάλυπτο.

Όλη η περιοχή προπολεμικά ποτιζόταν από άφθονα τρεχούμενα πηγαία και υπόγεια νερά και είχε πολύ γόνιμα εδάφη, περιβόλια, αμπελώνες, οπωροφόρα δέντρα παντού. Ένας καταπράσινος ελαιώνας επεκτεινόταν στην περιοχή της Αγίας Άννας μέχρι το παρκάκι επί της οδού Παπανικολή.

Αποτέλεσε τότε το εξοχικό Χαλάνδρι τόπο θερινών διακοπών για πολλούς Αθηναίους, που πέρασαν κοντά του αρκετά θαυμάσια καλοκαίρια.

Το Υδραγωγείο του Αδριανού από τα πλούσια νερά της Πεντέλης, σε μεγάλο βάθος από την κεντρική πλατεία και ανάμεσα στις οδούς Εθνικής Αντιστάσεως και Αποστολοπούλου κατέβαινε στην Αθήνα (δεξαμενή Κολωνακίου).

Από την κεντρική πλατεία του Χαλανδρίου πέρασαν τα μάρμαρα του Παρθενώνα κατεβαίνοντας από την Πεντέλη και ακολούθως προς την Αθήνα, για τον λόφο της Ακρόπολης. Στην κεντρική του πλατεία ξεδίψασαν ζώα και ανθρώποι που πέρναγαν παλιά με τις άμαξες τους.

Στα αρχαία χρόνια επί εποχής του Αθηναίου πολιτικού Κλεισθένη, που θεωρείται ο ιδρυτής της πρώτης Αθηναϊκής Δημοκρατίας, η κατάσταση του πληθυσμού της περιοχής της Αθήνας ήταν και τότε, όπως συμβαίνει και σήμερα, αλλοιωμένη λόγω των πολλών δούλων και ξένων, που είχαν εγκατασταθεί στην Αθήνα και τους λοιπούς οικισμούς της Αττικής.

Ένας από τους κεντρικούς συνοικισμούς του παλιού δήμου της Φλύας εκτεινόταν από την κεντρική πλατεία μέχρι την σημερινή πλατεία Φλύας (πρώην Κέννεντυ), άλλος συνοικισμός ήταν κοντά στην σημερινή Μεταμόρφωση, τρίτος στο Κάτω Χαλάνδρι και τέταρτος δυτικά της Λεωφόρου Κηφισιάς κοντά στην Καλογρέζα.

Προστάτης του δήμου Φλύας ήταν ο Απόλλωνας και λατρευόταν επίσης από τους κατοίκους του ο θεός Ήφαιστος και η θεά Άρτεμης.

Στην αρχαία Αθήνα και στην Αττική, οι δούλοι έκαναν τις δουλειές. Αντίθετα οι ελεύθεροι πολίτες όπως λεγόταν οι πολίτες της Αθήνας έτρεχαν στην Εκκλησία του Δήμου για να συζητήσουν για την ειρήνη ή για τον πόλεμο ή για άλλα θέματα κοινού ενδιαφέροντος.

Μετά από τους Πελοποννησιακούς πολέμους που ρήμαξαν τις αγροτικές περιοχές της Αττικής, εμφανίστηκαν οι Ρωμαίοι, που υπέταξαν όλη την Ελλάδα . Έργο δικό τους ήταν το Αδριάνειο Υδραγωγείο, που κατασκευάσθηκε το 130 π.Χ. ξεκινώντας από τις υπώρειες της Πεντέλης.

Έκτοτε πολλές επιδρομές έλαβαν χώρα στην Αττική γη,. Φράγκοι, Καταλανοί, Ενετοί και διάφοροι Σταυροφόροι, μισθοφόροι και τυχοδιώκτες, που όλοι πέρασαν από την εύφορη τούτη πεδιάδα στην οποία και εγκαταστάθηκαν.

Ακολούθησαν οι Αρβανίτες κυρίως της φάρας των Τόσκηδων (νοτιοαλβανοί). Αυτοί εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές, ως αγρότες και κτηνοτρόφοι και πλέον αφομοιώθηκαν με το ντόπιο πληθυσμό. Τα διάφορα τοπωνυμία Χαρβάτι, Λιόπεσι, Σπάτα κ.λ.π. παρέμειναν για να μας το θυμίζουν.

Έρχονται όμως ύστερα και οι χειρότερες μέρες της ολοκληρωτικής κατάκτησης του Ελληνικού χώρου μαζί και της Αττικής από τους Τούρκους. Στο κεντρικό τμήμα του Χαλανδρίου, ανατολικά της κεντρικής πλατείας εγκαταστάθηκαν Τούρκοι, που αποτέλεσαν το λεγόμενο Τουρκοχώρι.

Λέγεται ότι το φημισμένο Μοναστήρι της Πεντέλης που κτίστηκε το 1578 μ.Χ., σε μια τοποθεσία που είναι εξαιρετική, απέκτησε μεγάλη περιουσία, αργότερα δίνεται ως επικαρπία στην αδελφή του Σουλτάνου Ερμά.

Η στοματική παράδοση διασώζει ότι κάπου εκείνη την εποχή στην περιοχή του Χαλανδρίου υπήρχε ένα κτήμα κάποιου Τούρκου του Χαλή-ντερέ, οπότε έλεγαν πάμε στο Χαληντερέ. Πιθανόν το γεγονός αυτό κατά παραφθορά, να αποτέλεσε την μετέπειτα σημερινή ονομασία που πήρε ολόκληρη η περιοχή.

Όποια όμως κι αν είναι η σημερινή προέλευση του ονόματος, το Χαλάνδρι αποτελεί τώρα έναν από τους σημαντικότερους δήμους της Αττικής. Πολύπληθέστατο σήμερα αριθμοί περίπου 100.000 περίπου κατοίκους, βρίσκεται στο πλέον κεντρικό σημείο του οικιστικού συμπλέγματος του Αττικού λεκανοπεδίου και αποτελεί με την διαμπερή κυκλοφορία σταυροδρόμι προσπέλασης προς τους όμορους δήμους.

Συνορεύει με το Μαρούσι, την Αγία Παρασκευή, το Χολαργό, τα Βριλήσσια, την Πεντέλη την Φιλοθέη και το Ψυχικό, απέχει δε από το κέντρο της Αθήνας περίπου 8 χιλιόμετρα.

Ο χώρος που είναι κτισμένο ευνοείται από ένα μόνιμο ρεύμα αέρος από βορειοδυτική κατεύθυνση ανάμεσα στα βουνά της Πεντέλης και της Πάρνηθας που καθαρίζει και ανανεώνει την ατμόσφαιρα του.

Στο Χαλάνδρι τα πράγματα δεν είναι όπως παλιά αρκετά σήμερα έχουν αλλάξει. Στην κεντρική πλατεία υπήρχαν τρεις βρύσες κοντά στον τότε μικρό ναό του Αγίου Νικολάου.

Κοντά στην μικρή τότε εκκλησούλα υπήρχε το πρώτο Νεκροταφείο του Χαλανδρίου, όπου στο βορινό τμήμα θαβόταν οι Χριστιανοί και στο νότιο οι Τούρκοι. Η σημερινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου άρχισε να κτίζεται το 1862 και αργότερα ένα μέρος αυτής αφιερώθηκε στον Άγιους Κωνσταντίνο και Ελένη.

Η άλλη εκκλησία του κέντρου, η Αγία Άννα αρχικά λειτούργησε ως εκκλησάκι, βουτηγμένο μέσα στα πολλά πεύκα και σε ένα μεγάλο ελαιώνα, που επεκτεινόταν στην γύρω περιοχή και μέχρι το σταθμό του τρένου για το Λαύριο στο παρκάκι της οδού Παπανικολή.

Ένα επίσης μικρό εκκλησάκι η Αγία Βαρβάρα, στο δρόμο προς Αμπελοκήπους, περιτριγυρισμένο από πεύκα σ’ ένα χώρο άγριας βλάστησης, καθώς και η εκκλησούλα της Ζωοδόχου Πηγής στο Κάτω Χαλάνδρι κοντά στην Μεσογείων, κτισμένη προ χιλίων ετών περίπου έχει χαρακτηρισθεί ως Μνημείο διατηρητέο.

Ακόμη υπήρχε το παλιό παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου κοντά προς την πλατεία Φλύας (πρώην Κέννεντυ) εκεί πού σήμερα είναι ο Άγιος Γεώργιος. Το μικρό αυτό παρεκκλήσι ήταν για τις ανάγκες του Νεκροταφείου του Χαλανδρίου, προ της μεταφοράς του σήμερα στο Πάτημα κοντά στην Πεντέλη.

Ένα άλλο πολύ γραφικό ξωκλήσι είναι του Αγίου Παντελεήμονα στα βορειοανατολικά της Ρεματιάς, σε ένα μέρος περιτριγυρισμένο από παρθένο δάσος και κατακάθαρο αέρα., την γνωστή Φραγκόκλησα, όπου παλιά παραθέριζαν πολλοί Αθηναίοι.

Ένα άλλο σημαντικό κτίσμα είναι η Μαρμαριώτισσα. Τα Πεντελικά μάρμαρα που βρέθηκαν εκεί φανερώνουν ότι κατασκευάστηκε κατά την Ρωμαϊκή περίοδο από τεχνίτες κατασκευής Μαυσωλείων, εκεί όπου υπήρχε Ρωμαϊκός τάφος και αργότερα κατακόμβη δίπλα κτίστηκε η Παναγία η Μαρμαριώτισσα.

Γύρω από την Μαρμαριώτισσα υπήρχαν παλιά εκτεταμένοι αμπελώνες που έφθαναν μέχρι τον Χολαργό και έβγαζαν την περίφημη ποικιλία των σαββατιανών σταφυλιών.

Υπάρχουν ακόμα ο ωραίος ενοριακός ναός της Μεταμόρφωσης και του Αγίου Αθανασίου στο Πολύδροσο, στην γειτονιά μου δε τα εκκλησάκια οι Άγιοι Ανάργυροι και ο Άγιος Σπυρίδων.

Το άλλοτε δε μικρό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στα όρια της Μεσογείων, σε μια μικρή συνοικία που υπαγόταν στο Χαλάνδρι, αργότερα όταν ο συνοικισμός αυτός έγινε αυτόνομος δήμος, η γνωστή μας Αγία Παρασκευή, τότε το μικρό αυτό εκκλησάκι έγινε μεγάλος ναός δίπλα στην μεγάλη Πλατεία.

Το Χαλάνδρι παλιά ήταν γεμάτο από πολλές συκιές, γκορτσιές, τζιτζιφιές, βερικοκιές, κερασιές, βυσσινιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα και πολλά αμπέλια. Τα πεύκα κυριαρχούσαν σε όλη την πεδιάδα του Χαλανδρίου καθώς και οι λεύκες και τα κυπαρίσσια. Επίσης πνιγόταν από θυμάρια, ρείκια, κρανιές, βάτους και πολλούς άλλους θάμνους.

Πλήθος πουλιά, κοτσύφια, χελιδόνια, αηδόνια, ακόμη γκιώνης και κουκουβάγια που και σήμερα λίγο ακούγονται, ας είναι καλά η Ρεματιά όπου εκεί δροσιζόταν.

Το 1882 η εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου ιδρύει την εταιρεία Σιδηροδρόμων Αττικής και κατασκευάζει την σιδηροδρομική γραμμή Αθήνας-Λαύριο που διέρχεται από το Ηράκλειο, Χαλάνδρι, Μεσόγεια και έφθανε στο Λαύριο, απομεινάρια της γραμμής αυτής διακρίνουμε στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας.

Ο πύργος της Πλακεντίας, ο χαμένος μέσα στην ερημιά της Πεντέλης, ανήκε σε μια γυναίκα πλούσια και παράδοξη. Η γυναίκα αυτή, η βαθύπλουτη Σοφία Λεμπρέν από την Πελσυλβάνια, ήρθε τον δέκατο ένατο αιώνα μαζί με την κόρη της Ελίζα, σ’ αναζήτηση ποιος ξέρει τι περιπέτειας, κατάχτησης και απόλαυσης.

Μετά τον απρόσμενο θάνατο της κόρης της απομονώνεται στον Πύργος της και έκανε περιπάτους έφιππη ή με την αμαξά της στις γύρω περιοχές και κυρίως στο Χαλάνδρι.

Το παλιό αυτό αρχοντικό με δυο ακρινούς πύργους και μια ζώνη κομψών αψίδων στην πρόσοψη του, που έχει κάτι τι παράδοξο και το ακατανόητο σε μια ιερογλυφική επιγραφή. Είναι ο λεγόμενος πύργος της δουκίσσης της Πλακεντίας.

Ο πύργος αυτός μέσα στη μεγάλη μοναξιά του βουνού και των πεύκων που τον πνίγουν και κάτω από το βαθυγάλανο αττικό ουρανό, ο πύργος της ξένης αυτής γυναίκας και η αρχιτεκτονική του η ξενική, μοιάζει με τα ξερά και άοσμα πια εκείνα λουλούδια, που για μας δεν αντιπροσωπεύει απολύτως τίποτε.

Η δούκισσα δημιούργησε δεσμούς συμπάθειας με τους Χαλανδραίους της αγοράς κι αυτό την έσπρωξε να χρηματοδοτήσει την κατασκευή μιας μαρμάρινης πολύβρυσης κοντά στην σημερινή βρύση της κεντρικής πλατείας.

Η ζωή άνθησε εδώ στο Χαλάνδρι, αργότερα οι κάτοικοι πλήθαιναν και κτίζεται όλο και περισσότερο το Χαλάνδρι, έγινε θέρετρο εξαιρετικό και αναπτύσσονται πολλές ταβέρνες, Στην κεντρική πλατεία αναπτύσσεται μια ζωηρή κίνηση, δημιουργούνται μαγαζιά και προσφέρονται πλούσια γλυκά στους πελάτες που συρρέουν και από άλλες συνοικίες.

Τα τελευταία χρόνια το Χαλάνδρι γίνεται υπερτοπικό εμπορικό κέντρο και ανακτά την παλιά αίγλη που είχε πριν πολλούς αιώνες η αρχαία Φλύα, σε άλλες διαστάσεις βέβαια.

Στην αρχαία Φλύα που γεννήθηκε ο μεγάλος δραματουργός της ανθρωποτητας, ο Ευρυπίδης, που θεωρήθηκε ο από "σκηνής φιλόσοφος". Ο σημερινός κόσμος αντικαθιστά επάξια τον αρχαίο.

Το Χαλάνδρι (αρχ. Φλύα) είναι προάστιος δήμος στο βορειοανατολικό τμήμα του λεκανοπεδίου των Αθηνών, με περισσότερους από ογδόντα χιλιάδες κατοίκους το 2010 σύμφωνα με εκτιμήσεις της δημοτικής αρχής. Αποτελεί σημαντικό εμπορικό και οικιστικό κέντρο των βορειοανατολικών προαστίων της πρωτευούσης της περιφέρειας Αττικής και οι κάτοικοί του ονομάζονται Χαλανδραίοι.

Η περιοχή είναι γνωστή για την ανεπτυγμένη της αγορά, με πολλά εμπορικά καταστήματα να εδρεύουν στο πεζοδρομημένο κέντρο της πόλης και επιχειρήσεις στα Σίδερα και τη Λεωφόρο Κηφισίας να προελκύουν στελεχιακό δυναμικό από το ευρύτερο οικιστικό συγκρότημα. Το ιστορικό κέντρο καλύπτεται από εκτενείς πεζοδρόμους και ποδηλατοδρόμους, ενώ ο δήμος εκτείνεται σε βορειοανατολική ευθεία, ενώνοντας την Αθήνα με το Πεντελικό.

Στην αρχαιότητα αποτελούσε τον αττικό Δήμο Φλύας που τοποθετείτο στη μεσόγαια χώρα, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένους.^[1]Σήμερα συνιστά εύρωστη και όμορφη πόλη στη βορειοανατολική ζώνη των Αθηνών.

Ο κύριος όγκος των κτιρίων έχει οικοδομηθεί τα τελευταία 30 χρόνια, αν και Αθηναίοι διαμένουν στο Χαλάνδρι τουλάχιστον έναν αιώνα. Τα διοικητικά όρια του σύγχρονου δήμου εκτείνονται από την ομώνυμη ρεματιά μέχρι και τους πρόποδες του πεντελικού όρους.

Ο Ησύχιος αναφέρεται στην ονομασία “Φλύα” που προέρχεται από το ρήμα “φλεί” και το οποίο σημαίνει “ευκαρπεί”, καθώς η γη των Χαλανδραίων είναι πλούσια σε βλάστηση. Η μετονομασία σε Χαλάνδρι προέρχεται από τον Τούρκο μεγαλογαιοκτήμονα Χαλά, στον οποίο ανήκαν μεγάλες εκτάσεις γης κατά την τουρκοκρατία.

Στο έμβλημα του δήμου διακρίνεται η πλατεία Αγίου Νικολάου που αποτελεί το παραδοσιακό κέντρο του χωριού των Χαλανδραίων και η χρονολογία 1944 οπότε και αναγνωρίζεται πλέον το Χαλάνδρι ως δήμος. Σε επίσημες εκδηλώσεις εμφανίζεται το εναλλακτικό έμβλημα του δήμου υπό την ονομασία “Δήμος Φλυέων” με την προτομή του Ευριπίδη.

Ο δήμος Φλύας πρωτοκατοικείται κατά την Προϊστορική ή την Πρωτοιστορική Περίοδο και εκτείνεται στην ευρύτερη περιοχή από το Ψυχικό και τη Φιλοθέη, έως τα Βριλήσσια και την Αγία Παρασκευή, δηλαδή ολόκληρη την έκταση που περικλείεται από Τουρκοβούνια, Πεντέλη και Υμηττό. Η περιοχή παρουσιάζει ενδείξεις εποικισμού κατά την περίοδο της Χαλκοκρατίας (2.600-2.000 π.Χ.) και την Υστεροελλαδική εποχή (1.550-1.100 π.Χ.).

Στους κλασικούς χρόνους εμφανίζεται ως τόπος καταγωγής πολλών επιφανών πολιτών της εποχής, όπως ο Ευριπίδης και ο Θεμιστοκλής, ενώ κατά τους Ρωμαϊκούς και Πρωτοχριστιανικούς χρόνους λεηλατείται και ερημώνεται.

Στα έτη του σύχρονου ελληνικού κράτους εμφανίζεται στη διοικητική αρμοδιότητα των Αθηνών. Το 1910 τίθεται σε εφαρμογή το πρώτο σχέδιο πόλεως και το 1925 αποσπάται από το δήμο των Αθηναίων και αναγνωρίζεται ως αυτόνομη κοινότητα της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής. Ένα χρόνο αργότερα ιδρύεται ο οικοδομικός συνεταιρισμός “Εταιρία Αγροπόλεων” που οικοδομεί μια μικρή έκταση που πρόσκειται στον Υμηττό και αποσπάται ως αυτόνομη Κοινότητα Χολαργού. Το 1929, αποσπάται και το βορειοανατολικό άκρο του Χαλανδρίου υπό την ονομασία Αγία Παρασκευή, λίγους μήνες αργότερα όμως την ξαναεσωκλείει στα διοικητικά του όρια και τη διατηρεί μέχρι το 1931 οπότε και αναγνωρίζεται η τελαυταία ως πρωτεύουσα της ανατολικής Νομαρχίας. Με τη βελτίωση του ρυμοτομικού σχεδίου το Χαλάνδρι γίνεται παραθεριστικό θέρετρο των Αθηνών, ενώ κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή αφομοιώνεται ένα μεγάλο μέρος των προσφύγων.

Το 1940 με τη γερμανική κατοχή το Χαλάνδρι βυθίζεται σε τέλμα, έως και το 1944, χρονολογία η οποία σηματοδοτεί τη νέα εποχή του Χαλανδρίου ως αυτόνομου Δήμου της Αττικής. Στις βορειοανατολικές εκτάσεις του Δήμου, στο “πάτημα” του βουνού κατοικούν αγρότες και κτηνοτρόφοι που εκμεταλλεύονται τις γεωργικές εκτάσεις έως και το 1949, έτος κατά το οποίο κατορθώνουν να αποσπαστούν ως ανεξάρτητη Κοινότητα Βριλησσίων. Ο Δήμος καταφέρνει να κρατήσει μια οικιστική λωρίδα μέχρι τους πρόποδες του βουνού. Το χωριό συνδέεται με την πρωτεύουσα μέσω του σιδηροδρομικού δικτύου που κινείται κατά μήκος της Λεωφόρου Παλαιολόγου, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται χώρος πρασίνου της Αγίας Άννας. Στα τέλη του ʽ50 το σιδηροδρομικό δίκτυο ξηλώνεται και η πρόσβαση είναι εφικτή μέσω της Λεωφόρου Αποστολοπούλου, ενώ αργότερα κύριες οδικές αρτηρίες ορίζονται οι Λεωφόροι Κηφισίας και Μεσογείων. Ο Δήμος κάνει τον κύκλο του ώσπου εντάσσεται πλέον ξανά στο Αθηναϊκό Πολεοδομικό Συγκρότημα. Στα χρόνια που ακολουθούν, η περιοχή καθίσται ιδιαιτέρως προσφιλής για τους κατοίκους του λεκανοπεδίου που αναζητούν ένα καλύτερο επίπεδο διαβίωσης απʼότι στο ασφυκτικό τότε “κλινόν άστυ”. Λόγω της μεγάλης έκτασης του Δήμου, της αργής και σταδιακής ένταξης των εκτάσεών του στο σχέδιο πόλεως και του δυσπρόσιτου οικονομικά χαρακτήρα του, το Χαλάνδρι συνεχίζει να οικοδομείται έως και σήμερα.

Στη σύγχρονη ιστορία της πόλης των Χαλανδραίων έχει πλέον διαμορφωθεί ένας ιδιαιτέρως εύρωστος Δήμος που κατορθώνει να συνδυάσει την εμπορική του δύναμη με την κάλυψη των οικιστικών αναγκών αλλά και την εργασιακή εξυπηρέτηση στελεχιακού δυναμικού και μικροεμπόρων. Ολόκληρη η ζώνη της Κηφισίας καλύπτεται από υψηλής αισθητικής Επαγγελματικές Στέγες παντός αντικειμένου, μεγάλες εκτάσεις του Δήμου καλύπτονται από κλινικές, δημόσιες και ιδιωτικές, ενώ σε ολόκληρη την είσοδο της πόλης (Λεωφόρος Εθνικής Αντιστάσεως) οικοδομούνται πολλές από τις πρεσβείες της χώρας. Ο εμπορικός πεζόδρομος της πόλης καθίσταται μαζί με την Κηφισιά, ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς της ευρύτερης περιοχής και όχι μόνο, ενώ το 2007 αποφασίζεται η μετεστέγαση του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών σε έκταση του Δήμου.

Στα νεότερα χρόνια της ιστορίας του Χαλανδρίου διατελλούν Δήμαρχοι ο Σπύρος Θεοδοσίου, Μανώλης Καρελλάς, Τριαντάφυλλος Σπυρόπουλος, Παναγιώτης Μανιάτης, Στέλιος Χριστονάκης, Αλκιβιάδης Τζαμτζής, Νίκος Πέρκιζας, Κώστας Παττακός και Γρηγόρης Ζαφειρόπουλος.

Συνοικίες Χαλανδρίου

Το Χαλάνδρι είναι μια μεγάλη πόλη, αλλά διατηρεί παρά ταύτα συνοχή γύρω από τον οικιστικό πυρήνα στην καρδιά του δήμου. Γύρω από το εμπορικό κέντρο εκτείνονται οι εξής ζώνες: Αγία Βαρβάρα στα δυτικά, Πολύδροσο στα βόρεια, Άνω Χαλάνδρι στα βορειοανατολικά, Πάτημα στα ανατολικά και Κάτω Χαλάνδρι στα νότια.

Στο Άνω Χαλάνδρι έχουν αναπτυχθεί οι γειτονιές της Τούφας, της Φραγκοκκλησιάς και της Μεταμόρφωσης, ενώ στο Κάτω Χαλάνδρι έχει αναπτυχθεί το Νέο Χαλάνδρι γύρω από το Νομισματοκοπείο.

Το Πάτημα επεκτείνεται βόρεια, πέραν της Λεωφόρου Αναπαύσεως, προσεγγίζοντας την Πεντέλη, ενώ το Πολύδροσο αναπτύσσεται στα όρια των Δήμων Χαλανδρίου και Αμαρουσίου.

Επιπλέον, επί της Οδού Μικράς Ασίας οικοδομήθηκε ο μικρός συνοικισμός των προσφύγων μικρασιατών, ενώ στο Τρίγωνο της Αγίας Βαρβάρας ο επισκέπτης συναντά τον οικισμό Σίδερα, έναν από τους παλαιοτέρους οικισμούς του Χαλανδρίου όπου διασώζονται μικρές ιστορικές κατοικίες αναλλοίωτες.

Συνοικίες, Γειτονιές & Περιοχές Χαλανδρίου
Χαλάνδρι	Κάτω Χαλάνδρι	Άνω Χαλάνδρι	Πάτημα	Άνω Πάτημα	Νέο Χαλάνδρι	Σίδερα
Αγία Βαρβάρα	Τούφα	Φραγκοκκλησιά	Μεταμόρφωση	Συνοικισμός	Αγία Άννα	Πολύδροσο

Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου στο κέντρο του Χαλανδρίου

Ο πληθυσμός του Δήμου συμφωνα με τα επίσημα στοιχεία το 1991 ανερχόταν σε 66.285 και το 2001 σε 74.034. Με αυτά τα νούμερα, το Χαλάνδριείναι ο μεγαλύτερος δήμος των βορείων προαστίων με το Μαρούσι να ακολουθεί σε κοντινή απόσταση με περίπου 70.000 άτομα. Μπορεί ο γειτονικός δήμος να είναι μεγαλύτερος σε έκταση αλλά το Χαλάνδρι δε διαθέτει πλέον ακατοίκητες, εκτός σχεδίου ζώνες(πέρα από τη ζώνη του Νομισματοκοπείου), όπως συμβαίνει με το αχανές Μαρούσι. Ακολουθεί πίνακας με στατιστικά στοιχεία της ΕΣΥΕ για την πληθυσμιακή εξέλιξη του Χαλανδρίου τα τελευταία χρόνια, καθώς και εκτιμήσεις για την ανοικοδόμηση το 2007:

Ετος	Πληθυσμος	Εκταση	Πυκν. Δόμησης	Προστεθεις Πληθυσμος	Νεα Αύξηση Πληθυσμου	%Αυξηση
1981	54.320	10,805	5.027	54.320	-	-
1991	65.287	10,805	6.042	10.967	20,18%	20,18%
2001	71.684	10,805	6.634	6.397	9,79%	29,97%
2007	74.034	10,805	6.851	2.350	3,27%	33,24%

Περιβαλλοντολογικά Χαρακτηριστικά

Η Ρεματιά Πεντέλης-Χαλανδρίου είναι ένας από τους λίγους πνεύμονες πρασίνου που έχουν διατηρηθεί στην υπερκορεσμένη πρωτεύουσα τωνΑθηνών. Πηγάζει από το πλόυσιο σε πηγές νερού Πεντελικό Όρος, νοτιοανατολικά του ποταμού Κηφισού και βορειοδυτικά της ρεματιάς τηςΠαλλήνης. Συγκεκριμένα, πηγάζει από τα διοικητικά όρια του Δήμου Νέας Πεντέλης, χωρίζει στην κάθοδό της τους Δήμους Μελισσίων καιΒριλησσίων

ώσπου να καταλήξει στην εύφορη γη των Χαλανδραίων και να “σβήσει” σταδιακά στα διοικητικά όρια του Αμαρουσίου (στη συνοικία της Αγίας Φιλοθέης) και να διακλαδιστεί σε μικρότερα ρέματα στο Δήμο Φιλοθέης (που συναντούν τα Τουρκοβούνια).

Η ρεματιά αυτή υπήρξε και η αφορμή του εποικισμού του δήμου Φλύας από πολύ παλιά, καθώς τα νερά που χύνονταν έδιναν ζωή στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Η ρεματιά πλούτισε τις περιοχές που διαρρέει με πλούσια και σπάνια βλάστηση, όπως αντίστοιχα προίκησε την Κηφισιά ο ομώνυμος ποταμός. Από ιστορικά στοιχεία φαίνεται πως συνέβαλε στο δεύτερο σύστημα υδροδότησης της Αττικής κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, μετά την ύδρευση από τονΥμηττό, ενώ στάθηκε και η αφορμή για την ανάδειξη των περιοχών απʼ όπου διέρχεται, ως μερικές από τις πιο όμορφες οικιστικές ζώνες του λεκανοπεδίου.

Ο κύριος όγκος της βλάστησης αποτελείται από μεσογειακά δάση με πιο χαρακτηριστική την πευκοβλάστηση. Δυστυχώς, οι περιοχές αυτές υπέστησαν το οικολογικό “έγκλημα” της παρασιτογόνουβαμβακίασης από τους μελισσοκόμους, ενώ προς εξυπηρέτηση των συγκοινωνιακών αναγκών του λεκανοπεδίου σε πολλά σημεία έχει μπαζωθεί από δρόμους και λεωφόρους (με πιο χαρακηριστική τη διέλευση τηςΑττικής Οδού). Το μόνο έργο που πάγωσε ήταν η γέφυρα λακωνίας που είχε σκοπό το 2004 να συνδέσει το Πολύδροσο και τη λεωφόρο Κηφισίας με τη Λεωφόρο Πεντέλης, την Αττική Οδό και τον Προαστιακό στο ύψος των Βριλησσίων, δημιουργώντας όμως πολλά συγκοινωνιακά προβλήματα. Παρά ταύτα, στο ύψος του Χαλανδρίου υπάρχει ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση ως προς τη διαφύλαξής της.

Συγκοινωνιακή Σύνδεση & Προσβασιμότητα

Ο δήμος των Χαλανδραίων βρίσκεται σε ένα αρκετά κομβικό σημείο στο χάρτη του λεκανοπεδίου. Περιβάλλεται από τις δύο πιο βασικές λεωφόρους που παρέχουν πρόσβαση στην πόλη των Αθηνών από τη βόρεια και την ανατολική Αττική, δηλαδή τις λεωρόρους Κηφισίας και Μεσογείων. Επίσης στα διοικητικά όρια του δήμου ξεκινάει και η βασική διαδρομή προς το όρος της Πεντέλης. Στα σύνορα του Χαλανδρίου με τους γειτονικούς του δήμους λειτουργούν από το 2004 οι σταθμοί Χαλάνδρι και Δουκίσσης Πλακεντίας του Μετρό, καθώς επίσης και ο σταθμός του προαστιακού Πεντέλης. Επιπλέον, ο δήμος είναι αφετηρία πληθώρας λεωφορειογραμμών που εξυπηρετούν το ευρύτερο συγκρότημα των βορειοανατολικών προαστίων.

Η διέλευση της Αττικής Οδού στα σύνορα με το βόρειο δήμο των Βριλησσίων αποσυμφόρησε αρκετά την κορεσμένη λεωφόρο Πεντέλης που αποτελούσε πέρασμα για μεγάλες πληθυσμιακές μάζες που επιζητούσαν πρόσβαση στην Κηφισίας μέσω του Χαλανδρίου. Με τις νέες συγκοινωνιακές επεμβάσεις που έγιναν το κέντρο του δήμου αποσυμφορήθηκε αρκετά, αλλά δεν παύει λόγω της θέσης του να μαστίζεται ακόμα από το κυκλοφοριακό. Πολλές και οι συνοικίες που ταλανίζονται από τη διαμπερή κυκλοφορία παρά τις αλλεπάλληλες κυκλοφοριακές επεμβάσεις(όπως η Τούφα).

Έως το 2013 προβλέπεται ο δήμος να καταστεί ιδιαιτέρως προνομιούχος σε θέματα συγκοινωνίας, καθότι θα περιβάλλεται σε ολόκληρη την έκτασή του από σταθμούς του metro, με την ολοκλήρωση της γραμμής 4 του μετρό U που θα κινείται περιμετρικά των Τουρκοβουνίων και θα κάνει στάσεις στην υπερκορεσμένη Λεωφόρο Κηφισίας, ενώ θα εξυπηρετεί το κέντρο του Δήμου μέσω της στάσης “Σίδερα Χαλανδρίου”.

Οικονομικά Στοιχεία

Το Χαλάνδρι αποτελεί εμπορικό κέντρο που συγκεντρώνει αγοραστικό κοινό από όλο το συγκρότημα βορείων προαστίων. Επίσης αποτελεί και εστία έντονης επιχειρηματικής δράσης με πληθώρα επιχειρήσεων και αποτελεί και πόλο έλξης στελεχιακού δυναμικού, μαζί με το γειτονικό Μαρούσι. Στη μεγάλη έκταση του δήμου εξάλλου υπάρχει χώρος για διευθέτηση των ποικίλλων ζωνών και αυτό φαίνεται πως έχει γίνει με μεγάλη επιτυχία, καθώς υπάρχουν ζώνες που θυμίζουν μεγαλούπολη και οικιστικές ζώνες που θυμίζουν επαρχιακή κωμόπολη. Ο Δήμος ειδικεύεται στο εμπόριο και στην παροχή υπηρεσιών. Στην πόλη εδρεύουν πολλές από τις μεγάλες ελληνικές εταιρείες, κυρίως σε δυο δρόμους, την Εθνικής Αντιστάσεως και την Κηφισίας. Η περιοχή προσφέρει και πληθώρα επιλογών στον ιδιωτικό χώρο της Υγείας. Στα διοικητικά όρια προσφέρεται χώρος και για πολλές από τις πιο ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικά πρεσβείες των Αθηνών, ενώ μελετάται η μεταφορά του Υπουργείου Οικονομικών στο χώρο του Νομισματοκοπείου, κάτι που προβλέπεται να καταστήσει το δήμο ακόμα πιο σημαντικό κόμβο του λεκανοπεδίου της πρωτευούσης.